در روابط بین‌الملل و توافقات سیاسی، اصطلاح مکانیسم ماشه (Trigger Mechanism) به سیستمی اشاره دارد که در صورت نقض تعهدات یک کشور، تحریم‌ها یا محدودیت‌های پیشین به‌طور خودکار بازمی‌گردند. در چارچوب برجام، این سازوکار به کشورهای طرف توافق اجازه می‌دهد تا در صورت مشاهده تخطی ایران از تعهدات هسته‌ای، تحریم‌های سازمان ملل بدون نیاز به رأی‌گیری مجدد بازگردانده شوند.

اصطلاح اسنپ‌بک (Snapback) نیز به همین معنا به‌کار می‌رود؛ یعنی بازگشت سریع و ناگهانی تحریم‌ها. این موضوع برای ایران به دلیل وابستگی بالای اقتصاد به نفت و پتروشیمی اهمیت حیاتی دارد، زیرا این دو حوزه مستقیماً با صادرات پلیمرها، از جمله پلی‌اتیلن ،گره خورده‌اند.

اثر تحریم‌ها بر زنجیره ارزش پلیمرها
صنایع پلیمری ایران بخشی از زنجیره ارزش صنعت نفت هستند. نفت خام یا گاز طبیعی پس از فرآوری در پتروشیمی‌ها به محصولات میانی (اتیلن، پروپیلن و...) و سپس به پلیمرهایی مانند پلی‌اتیلن تبدیل می‌شوند. ایران در این حوزه دارای ظرفیت بالای تولید و صادرات است، اما تحریم‌ها زنجیره را دچار اختلال می‌کنند:

1. محدودیت در صادرات: مشتریان جهانی پلی‌اتیلن (مانند چین، هند و اروپا) به دلیل ریسک تحریم‌ها محتاط‌تر عمل می‌کنند.
2. مشکل در نقل‌وانتقال مالی: دریافت پول حاصل از فروش محصولات پلیمری دشوار می‌شود و هزینه‌های بانکی افزایش می‌یابد.
3. افزایش هزینه حمل‌ونقل: شرکت‌های کشتیرانی به دلیل فشار تحریم‌ها هزینه‌های بیشتری مطالبه می‌کنند یا از همکاری امتناع می‌ورزند.
4. افت سرمایه‌گذاری خارجی: پروژه‌های توسعه‌ای صنعت پتروشیمی به دلیل نبود تکنولوژی و سرمایه متوقف یا کند می‌شوند.
پیامدهای تحریم بر صنعت پلی‌اتیلن
با وجود ظرفیت بیش از ۸ میلیون تن تولید سالانه پلی‌اتیلن در ایران، تحریم‌ها باعث می‌شوند:

صادرات با تخفیف‌های اجباری صورت گیرد.
بخشی از تولیدکنندگان برای یافتن مشتری دچار مشکل شوند.
تولید داخلی لوله‌های پلی‌اتیلن با افزایش هزینه مواد اولیه مواجه شود.
کیفیت برخی محصولات به دلیل محدودیت در واردات افزودنی‌ها و کاتالیست‌ها تحت تأثیر قرار گیرد.

لوله‌های پلی‌اتیلن و پروژه‌های زیرساختی در ایران
ایران کشوری است با نیاز گسترده به توسعه زیرساخت‌های آبی و کشاورزی. تغییرات اقلیمی، خشکسالی و رشد جمعیت، دولت را مجبور کرده که پروژه‌های عظیم انتقال آب، شبکه‌های فاضلاب و آبیاری تحت فشار را در دستور کار قرار دهد. لوله‌های پلی‌اتیلن نقشی کلیدی در این پروژه‌ها دارند.

اما چالش اصلی این است که:
افزایش نرخ ارز (ترجیحی به نیمایی) بهای تمام‌شده لوله‌ها را بالا برده است.
تحریم‌ها مانع واردات تجهیزات مدرن تولید لوله می‌شوند.
پروژه‌های عمرانی به دلیل کمبود بودجه یا افزایش هزینه‌ها با تأخیر مواجه می‌شوند.

بازار داخلی پلی‌اتیلن در شرایط تحریم
در شرایط عادی، بازار داخلی پلی‌اتیلنایران می‌تواند از ظرفیت‌های پتروشیمی کشور تأمین شود. اما تحریم‌ها دو مشکل عمده ایجاد می‌کنند:

1. انحراف عرضه: بخشی از تولید به‌جای عرضه در بازار داخل، به صادرات قاچاق یا واسطه‌ای اختصاص می‌یابد تا ارزآوری بیشتری داشته باشد.
2. نوسان قیمت داخلی: وابستگی به نرخ ارز نیمایی و جهانی باعث می‌شود تولیدکنندگان لوله نتوانند قیمت پایدار به مشتریان ارائه دهند.
این نوسانات بیشترین فشار را به کافی‌نت‌ها، شهرداری‌ها، پروژه‌های آبرسانی روستایی و کشاورزان وارد می‌کند.

سناریوهای مکانیسم ماشه برای صنعت پلی‌اتیلن
اگر مکانیسم ماشه دوباره فعال شود و تحریم‌های سازمان ملل بازگردند:
صادرات رسمی پلی‌اتیلن ایران به شدت محدود می‌شود.
مشتریان سنتی ایران (مانند چین) به دنبال جایگزین‌هایی از عربستان، امارات یا قطر می‌روند.
بازار داخلی با مازاد تولید مواجه می‌شود، اما به دلیل رشد هزینه‌ها، قیمت پایین نخواهد آمد.
تولیدکنندگان لوله‌های پلی‌اتیلن با مواد اولیه گران و بی‌ثبات روبه‌رو خواهند شد.
اثرات اسنپ‌بک بر لوله‌های پلی‌اتیلن
لوله‌های پلی‌اتیلن، به‌ویژه در پروژه‌های آب و فاضلاب و کشاورزی، نیاز به سرمایه‌گذاری دولتی دارند. اسنپ‌بک موجب می‌شود:
منابع مالی دولت کاهش یابد (به دلیل افت صادرات نفتی و پلیمری).
پروژه‌های عمرانی اولویت کمتری پیدا کنند.
تقاضا برای لوله‌های پلی‌اتیلن کاهش یابد یا به تعویق بیفتد.

این چرخه معیوب، هم تولیدکنندگان را تحت فشار قرار می‌دهد و هم نیازهای اساسی جامعه (مانند آب آشامیدنی سالم) را به خطر می‌اندازد.


جمع‌بندی بخش دوم
تحریم‌ها، مکانیسم ماشه و اسنپ‌بک نه‌تنها بر صادرات نفت خام ایران اثر می‌گذارند، بلکه مستقیماً صنعت پلی‌اتیلن و لوله‌های پلی‌اتیلن را نیز تحت فشار قرار می‌دهند. افزایش هزینه‌ها، محدودیت در صادرات، کاهش بودجه پروژه‌های ملی و نوسانات بازار داخلی از پیامدهای اصلی این شرایط هستند.
با این حال، وجود بازار داخلی گسترده، نیاز روزافزون به زیرساخت‌های آبی و ظرفیت بالای تولید پلی‌اتیلن در ایران، همچنان فرصت‌هایی برای توسعه و سرمایه‌گذاری در این صنعت فراهم می‌کندبه شرط آنکه سیاست‌های ارزی و حمایتی به‌درستی مدیریت شوند.